जळगाव जिल्हा महाराष्ट्र राज्याच्या उत्तर-पश्चिम क्षेत्रात स्थित आहे. हे उत्तर सातपुडा पर्वत रांगांमध्ये, अजिंठा पर्वत रांगांमध्ये दक्षिणेकडे आहे. जळगावतील माती मध्ये ज्वालामुखीतील माती समाविष्ट आहे जी कापूस उत्पादनास अनुकूल आहे. हे चहा, सोने, कडधान्ये, कपाशी आणि केळीसाठी एक प्रमुख व्यवसाय केंद्र आहे. बोलल्या भाषा मराठी, अहिराणी, हिंदी आणि इंग्रजी आहेत. जळगाव जिल्ह्यात सरासरी 690 मि.मी. पाऊस पडतो आणि त्याचे तापमान 10 ते 48 अंश सेल्सिअस आहे. जळगावमध्ये खूपच वेगळं वातावरण आहे. उन्हाळ्यामध्ये तापमान 45 डिग्री सेल्सियस इतके उच्च असल्याने उष्ण व कोरडे होते. पावसाळ्यात जळगावला 700 मि.मी. पाऊस पडतो, ज्यानंतर हिवाळ्यात चांगले तापमान येते. मुख्य नैसर्गिक वैशिष्ट्य म्हणजे तापी नदी. दख्खनच्या उर्वरित भागात, ज्यांची नद्या पश्चिम घाटात वाढतात आणि पूर्वेस बंगालच्या उपसागरात पसरतात, तापी पश्चिमेकडे अरबी समुद्रात रिकामा करण्यासाठी पूर्व महाराष्ट्रातील मुख्याध मंडळातून वाहते. ताप्तीने कांडेशच्या माध्यमातून तेरा मुख्य उपनद्या मिळतात. कोणतीही नदी जलमार्ग आहे आणि तापी एक खोल अंथरूणावर वाहते जेणेकरुन ऐतिहासिकदृष्ट्या सिंचन वापरणे अवघड होते. खान्देश बहुतेक तापीच्या दक्षिणेस स्थित आहे, आणि गिरणा, बोरी आणि पंजारा या उपनद्यांखाली राहतात.

इतिहास

जळगाव शहराची स्थापना मराठी सरदार तुळाजीराव भोईटे यांनी केली. सरदार तुळाजीराव भोईटे हे साताऱ्याचे संस्थानिक होते. भोईटे कुटुंबाचे पूर्वज दुर्गोजीराव भोईटे हे छत्रपती शाहू महाराजांचे निष्ठावंत सेवक असल्याकारणाने महाराजांकडून त्यांना नशीराबाद आणि जवळील प्रांत अनुदान म्हणून मिळाले होते. भोईटे बऱ्याच काळपर्यंत जळगावचे राज्यकर्ते राहिले. त्यांनी जळगाव येथे एक वाडा बांधला. आज त्या वाड्याला भोईटे गादी म्हणून ओळखले जाते.

खाद्य संस्कृती

जळगावचे वांग्याचे भरीत आणि बाजरीची भाकरी, खापरावरची पुरणपोळी तसेच केळी वेफर्स, शेव भाजी प्रसिद्ध आहे. याचबरोबर सणासुदीच्या वेळी देण्यात येणाऱ्या भंडाऱ्यात बनणारी वरण बट्टी आणि वांग्याची घोटलेली भाजीही खूप प्रसिद्ध आहे.

क्रीडा

जळगांव जिल्ह्यात क्रीडा संस्कृती चांगली असून जळगाव जिल्ह्यात सॉफ्टबॉल या खेळाचे आंतरराष्ट्रीय/राष्ट्रीय खेळाडूंची संख्या जास्त असून, या खेळाचे शिव छत्रपती पुरस्कार विजेते खेळाडू, संघटक, क्रीडा मार्गदर्शक आहेत. तसेच जिल्ह्यात कुस्ती खेळ, बॉक्सिंग, ॲथलेटीक्स, तायक्वांदो, सेपक टाकरा, बुद्धीबळ, वेटलिफ्टींग, फुटबॉल, हॅंडबॉल, कबड्डी हे खेळ लोकप्रीय असून या खेळात देखील राष्ट्रीय खेळाडू जळगाव जिल्ह्यात आहेत.

जळगांव जिल्ह्यात क्रीडा सुविधा पण चांगल्या आहेत. महाराष्ट्र शासनाच्या क्रीडा विभागाचे श्री छत्रपती शिवाजी महाराज जिल्हा क्रीडा संकुल नियमीत खेळाडूंच्या वापरात आहे. या क्रीडा संकुल येथे ४०० मी धावन मार्ग, जलतरण तलाव, बॅडमिंटन हॉल, बास्केटबॉल, टेनीस कोर्ट आहेत. तसेच कुस्ती आखाडा, खेळाडूंकरीता होस्टेल सुविधा उपलब्ध आहे.

जळगांव जिल्ह्यात एकलव्य क्रीडा संकुल येथे देखील चांगल्या क्रीडा सुविधा उपलब्ध आहेत. तसेच जैन स्पोर्ट्स क्लब, अनुभुती स्कुल येथे देखील चांगल्या क्रीडा सुविधा उपलब्ध आहेत. जळगांव जिल्ह्यातील क्रीडा शिक्षक उत्साही असून शासकिय शालेय क्रीडा स्पर्धेत शाळांचा चांगला सहभाग असतो. तसेच जळगांव जिल्ह्यातील एकविध क्रीडा संघटना या देखील चांगल्या प्रकारे खेळांचा प्रचार आणि प्रसार करीत आहेत.

संस्कृती

• भाषा : / पोटभाषा:मराठी आणि अहिराणी ही स्थानिक भाषा आहे. मध्य प्रदेशच्या सीमेवरील लोक हिंदी बोलतात.
• अन्न:लोकांच्या मुख्य अन्न म्हणजे बाजरी, गहू आणि तांदूळ.
• मेळावे आणि उत्सव:जिल्ह्यात चार मुख्य उत्सव आयोजित केले जातात जे जिल्ह्यातच नव्हे तर उर्वरित राज्यातील अनेक भक्तांना आकर्षित करतात. जळगाव शहरातील श्री राम रथोत्सव मेळावा, कार्तिक हिंदू महिन्यात आयोजला जातो; जळगाव शहरातील नवरात्रीच्या वेळी नवरात्री-महालक्ष्मी उत्सव, चांगदेवला चांगदेव मेळावा मुक्ताईनगरपासून सुमारे 6 कि.मी. वायव्य आणि मुक्ताई मेळावा माघ मध्ये कोथळी येथे असतो.
• धार्मिक ठिकाणे:चांगदेव, अमळनेर, अट्रावल, चोरवड, चांदसी ,पद्मालय, रावेर,पाटणादेवी, कपिलेश्वर.